Hoxa

Een paar dagen geleden zitten we met en aantal mensen op een leuke Eko camping in de buurt van Vlore rond het kampvuur. Bij ons zit ook Ilias en een collega, zij hebben net de stroomvoorziening van de zonnepanelen in orde gemaakt. Hoewel hij 69 is werkt hij nog altijd in zijn eigen bedrijf dat generatoren levert en electriciteitsvoorziening aanlegt. Ten tijde van het Hoxa regime was hij hoofdingenieur bij een fabriek die keukens en toebehoren voor in de keuken maakten.  Hij had toen 1 x per jaar contact met een man uit Nederland die de grondstof leverde voor de emaillering van potten en pannen. Die man nodigde een delegatie van de technici van de fabriek uit om naar het productieproces te komen kijken in de Nederlandse fabriek. Het Nederlandse bedrijf zou alle reis en verblijfkosten betalen, hij wist dat er geen geld was in Albanië om zoiets te bekostigen. Het voorstel werd door de Nederlander op papier gezet, voor Ilias en zijn team was het een unieke mogelijkheid om hun technische kennis te verbeteren, maar Ilias en zijn directeur kregen geen toestemming van het Albaanse ministerie. Kennis halen uit het buitenland was volstrekt onzin vond het ministerie. Twee jaar later was de man er weer voor een contractbespreking, hij was kortaf en formeel, Ilias had ook niet mogen antwoorden op het voorstel van de Nederlander. Maar Ilias wist dat een verdieping lager werd meegeluisterd wat er gezegd werd tijdens die bespreking. Pas op de gang kon hij heel kort excuus maken en vertellen waarom hij niet had kunnen reageren.

De collega van Ilias is jonger en vertelt dat hij 14 was toen Hoxa stierf. Iedereen huilde, zijn vader en moeder, oom en tantes. Het hele land was in diepe rouw, Hoxa had immers gezegd dat hij de man was die de bevolking beschermde en voorspoed bracht. Ik weet dat ik ingespannen naar de radio luisterde die alleen plechtige klassieke muziek uitzond en probeerde me in te leven in het verdriet van de volwassenen om mij heen. Ik staarde naar het portret van Hoxa dat in elke huiskamer hing en dacht ' waarom kan ik niet huilen'.

Een aantal jaar na de dood van Hoxa stortte ook de fabriek van Ilias in. Hij raakte zijn baan kwijt maar kon aan een Amerikaanse technische school in Tirana les gaan geven in IT. Dat was ook de periode van het piramide spel. Hij vertelt dat meer dan de helft van de Albanezen toen hun spaargeld in een en soort piramide spel staken en de regering dat zelfs stimuleerde. Zij zeiden dat het betrouwbaar was en de Albanese valuta zo sterk dat ze verzekerd waren van hun geld. Mensen verkochten hun huis en huurden een woning. De opbrengst van die verkoop stopten ze in dat spel. Toen de zaak klapte brak er een enorme woede uit, men vermoedde dat er ook binnen de overheid mensen waren die hier enorm van hadden geprofiteerd.  Vrijwel iedereen was alles kwijt. Plunderingen van winkels en banken,  wapens werden uit kazernes en politiebureaus gestolen, gevangenissen open gezet. Een VN leger met soldaten uit Italië, Griekenland,  VS hebben de orde toen moeten herstellen.
Ilias zelf had nooit meegedaan aan dat spel, vertelt hij. Verhalen over gratis geld dat uit de lucht komt vallen kan je niet vertrouwen.

------‐-------
Na een dag fietstassen jacht in Tirana komt de eigenaresse van de camping naar me toe met een fles eigen gebrouwde Raki. Ik geloof dat we gister vergeten zijn om een welkomst drankje te drinken, zegt ze. We gaan zitten in de keuken van de camping en heffen het glas. Ze komt uit een dorpje zo'n 35 km boven Tirana, maar Tirana was heel ver weg voor ons. Haar moeder is 10 jaar geleden gestorven aan een hersen tumor, maar ik mis haar nog elke dag, vertelt ze. Ik bewonder haar omdat ze ons 5 kinderen heeft grootgebracht in een hele moeilijke tijd. Het is gek, maar de band met haar is groter dan die met mijn vader, die nog leeft hoewel hij eigenlijk net zo'n groot aandeel heeft gehad. Mijn moeder werkte op het land in een staatsboerderij, mijn vader beheerde de waterpompen die nodig waren voor de irrigatie van het land. Ze verdienden allebei een schamel loon maar met wat groente van het land konden we het net redden. Ik was acht toen Hoxha stierf, in de jaren erna donderde het systeem snel in elkaar. De staatsboerderij verviel en irrigatie van het land gebeurde niet meer. Dat was eigenlijk een nog moeilijker periode, de zekerheid van dat kleine beetje inkomen viel weg. We kregen een klein stukje land van de voormalige boerderij maar dat bracht weinig op. Veel mensen trokken Europa in maar mijn vader wou mijn moeder niet alleen laten met de zorg voor 5 kinderen. Ondanks alle financiële problemen en onrust heeft mijn vader wel altijd gezegd dat we naar school moesten. Het onderwijs was gratis maar we moesten wel de bus betalen en het eten op school. Mijn moeder werd ziek, ze werd geopereerd aan een tumor in haar hoofd maar kon daarna niet meer werken. Dat was voor een deel ook haar geluk, ze kreeg een klein pensioentje,  niet veel maar het was net genoeg om elke maand olie en bloem te kopen. Dus we hadden in elk geval pasta en brood. Mijn vader verdiende later een beetje geld als journalist bij een krant voor het plaatselijk nieuws en de sportverslagen.  Beetje bij beetje konden we weer een bestaan opbouwen, ik werkte als juf op een kleuterschool, mijn broer in Duitsland en een andere zus op de administratie van een fabriek. Na 7 jaar kwam de tumor bij mijn moeder terug. Het was eigenlijk net een moment dat mijn moeder van haar leven kon gaan genieten. Alle dochters waren getrouwd,  dat werd toen gezien als belangrijkste taak van een moeder, zorgen dat je dochters een goede partner kregen. Ze had kleinkinderen en de echte geldzorgen waren voorbij. Binnen 2 maanden na de diagnose stierf ze. De dag erna beviel ik van mijn jongste dochter. Het was een vreemde tijd met die tegenstrijdige emoties, maar de geboorte van mijn dochter is toen wel mijn redding geweest.
Dan komen beide dochters van 10 en 11 ook de keuken in. In vloeiend Engels vertellen ze. Geleerd op de camping. Ik stel de oudste voor dat zij wel de receptie kan doen en een mooie video film kan maken voor de website van de camping. Video's maken is meer het ding van m'n jonge zusje zegt ze. O, zeg ik tegen het zusje,  en jij zet ze dan op TikTok? Hoe weet je dat, vraagt ze, helemaal verbaasd.
De wereld van de kinderen hier lijkt nu een stuk meer op de wereld van kinderen in Nederland.